خدمات ساختمانی

تقسیم بندی فضای خانه های کهن قبل از هر چیز نشانگر آن است که پیشینیان ما برای حفظ حریم خصوصی خانه ارزش و اهمیت قائل بودند .هشتی خانه ، دالان ، ورودی ، میهمانخانه ، جدایی تالار پذیرایی از نشیمن و... همه نشان دهنده اهمیت تقیسم بندی در معماری خانه های قدیمی است.

اگر راهی نراق دلیجان استان مرکزی هستید حتما سری به خانه های قدیمی و تاریخی این کهن شهر بزنید و از نزدیک با این عناصر معماری ایرانی آشنا شوید که در ادامه به چند مورد آن اشاره می شود:

 

1-تخت گاه
تخگاه یا سکوی انتظار محلی در دو سوی در ورودی ، برای استراحت در هنگام انتظار، برای ورود یا گفتگو با همسایه ها طراحی شده است.این سکو به عنوان یکی از اِلمان های معماری سنتی نراق تبدیل شده است.
2-سَر در ورودی
در قدیم دیوارهای کاهگی ساده را برای نمای بیرونی خانه ترجیح می دادند و تنها چیزی که از بیرون خانه به آن زیبایی داده، سر درهای هلالی با طرح های متفاوت است و معمولاّ طوری ساخته شده که در زمستان ها مانع از ریزش برف و باران بود و در تابستان ها نیز مانعی برای تابش مستقیم آفتاب به شمار می رفت که بسته به اعتقاد صاحبخانه در بالای سردرِ بیشتر آنها آیاتی از قرآن کریم یا عبارات مذهبی نوشته می شد تا هنگام ورود و خروج از زیر آیات قرآنی یا روایات و عبارات دینی عبور کنند.

3-درب ورودی
در بیشتر خانه های سنتی ، درهای ورودی دو لنگه و چوبی با کوبه های متمایز برای استفاده مردان و زنان بود. زن ها کوبه? حلقه ای که صدای زیری داشت ، به صدا در می آوردند و مردها کوبه ی چکشی شکل را که صدای بمی داشت دق الباب می کردند.

4-هَشتی
در خانه های سنتی پس از عبور از سر در وارد فضایی که " هشتی" نامیده می شود.این طرح در معماری کهن ایرانی رکن اساسی خانه بود.هشتی خانه در واقع یک فضای هشت ضلعی یا مربع و مستطیل را بعد از ورودی خانه به وجود می آوردند. دور تا دور هشتی سکوهایی در دل دیوار قرار گرفته بود که افراد روی آنها نشسته و منتظر استقبال صاحب خانه بمانند. در این هشتی ها در بعضی مواقع گفتگوها آنقدر طولانی می شد که صاحبخانه مجبور می شد در همین مکان از میهمان پذیرایی نماید .
پس از هشتی وارد فضای باریک و منحنی شکل می شویم که راهرو یا دالان است و به حیاط اندرونی و بیرونی یا مرکزی منتهی شده است. دالان ها تعیین کننده قلمروهشتی می باشند یعنی مهمان ابتدا از ورودی خانه وارد هشتی می شود و سپس از دالان عبور می کند. دالان به عنوان فضایی است که مهمانان را به اتاق های مختلف هدایت نماید و افراد غریبه را به داخل حیاط مرکزی رهنمون کند .

 

فضای هشتی دارای دو عملکرد است : اولا هشتی به عنوان فضای تقسیم خانه در نظر گرفته شده است که فضای اندرونی را از فضای بیرونی مجزا کرده است.ثانیا هشتی فضای توافقی است که افرادی که برای بازدید صاحب خانه آمده اند بایستی در این فضا صبر می کردند.
نقش هشتی در تعریف کردن روابط همسایه و تقویت آن مهم بوده است. بعضی از هشتی ها بین چند خانه مشترک بود اهالی آن خانه که با هم فامیل بودند و یا به هم نزدیک بودند ،از فضای هشتی برای دور هم نشینی و گپ زدن استفاده می کردند.
برخی هشتی ها ساده بودند و بعضی پر نقش و نگار دارای تزئینات معماری و گچ بری و همچنین در برخی هشتی ها دارای سقف گنبدی شکل و روزنه نورگیر دار داشتند که از آنجا نور به داخل هشتی می تابید و تا غروب آفتاب می چرخید .در موقعی که هوا تاریک می شد همسایه ها یک چراغ موشی یا بادی (فانوس) تا زمانی که نیاز بود داخل آن روشن می کردند .در کف هشتی ها نیز تقسیم بندی هندسی وجود داشت و با قلوه سنگ مفروش می شد.
در مجموع می توان گفت که مهمترین کار هشتی،تقسیم مسیر ورودی به دو یا چند خانه و در عین حال حفظ قسمتی از حریم خانه بوده است.
به هشتی : آرامگاه،طاق،ایوان،رواق و آسمانه هم می گویند.

5-دالان
دالان راهروی باریکی بود که با پیچ و خم وارد شونده را از هشتی به حیاط خانه هدایت می کرد. پیچ و خم دالان برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند سریعاً فعالیت های جاری در حیاط را متوجه شود. در دالان ها معمولا از دکوراسیون های ساده و مجلل استفاده می شد که فرد را مجذوب خود می کرد.

6-حیاط
حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بود. ، حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت ، ویژگی بود که از گذشته های دور در معماری ایرانی حضور داشت ؛ البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه و سایر مسائل مرکز خانه محسوب می شد.
حیاط محلی برای برگزاری مراسم مختلف نظیر مراسم مذهبی ، عروسی و تجمع اقوام و معمولاً چهار گوش بود. ابعاد حیات را تعداد و عملکرد فضاهای اطراف آن تعیین می کنند. هر حیاط معمولاً یک حوض و چند باغچه دارد که بسته به شرایط مختلف محلی نظیر آب و هوا و عوامل فرهنگی اشکال متفاوتی می باشد. سازمان دهی فضاهای محصور حیاط به گونه ای بود که با تغییرات فصلی وکارکردهای مختلف اتاق های مجاور متناسب باشد.در طراحی ودکوراسیون حیاط ها معمولا از کاشی های رنگی ورنگارنگ شاد استفاده می شد.

اتاق ها در یک خانه سنتی بر اساس اهمیت و کاربردشان دور تا دور حیاط قرار می گرفتند.اتاق های تابستانی معمولا در ضلع جنوبی خانه قرار داشتند تا در طول روز تابستان کمتر در معرض آفتاب باشند و اتاق های زمستان نشین روبروی اتاق های تابستان نشین و دقیقا روی ضلعی قرار می گرفتند که در طول روز ، بیشترین آفتاب به آنها بتابد. باقی مانده مانند انبار، آشپزخانه و...در ردیف دوم و پشت اتاق ها جا می گرفتند.
اگر به خانه نخجیر نراق گذرتان افتاد حتما اتاق های تابستان نشین و زمستان نشین را ببینید و از طراحی و معماری های ایرانی لذت ببرید.

7-پنج دری
پنج دَری یکی از عناصر سنتی معماری ایرانی است.پنج دری به طور معمول یک اتاق بزرگ است که در واقع همان تالار اصلی خانه محسوب می شود که اغلب اوقات رو به ایوان بزرگی است که پنج در یا پنجره پیوسته برای آن در نظر گرفته شده است.
پنج دری عموماً فضائی بود با دکوراسیون داخلی زیبا و پرکار که در کنار اتاق های ساده زندگی در خانه های سنتی مشهود بود. تالار با گچبری، آئینه کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و با نقاشی روی چوب تزئین می شدند. جبهه رو به حیاط تالار با اُرسی های 3 دری یا 5 دری به حیاط خانه مربوط می شدند. تالار برای پذیرایی از مهمانان محترم مورد استفاده قرار می گرفت.

ادامه